ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
Ο όρος ‘’παραδοσιακό τρόφιμο’’ ταυτίζεται με τον όρο ‘’τοπικό προϊόν’’, ο οποίος αναφέρεται στα τοπικά χαρακτηριστικά της γεωγραφικής και ιστορικής του προέλευσης. Συγκεκριμένα τα παραδοσιακά τρόφιμα είναι κατά βάση προϊόντα που παράγονται από αγνά υλικά, είναι φυσικά, δεν περιέχουν πρόσθετες τεχνητές ύλες, είναι αποτέλεσμα παραδοσιακών συνταγών, προάγουν την υγιεινή διατροφή και τέλος συνεισφέρουν στην διατήρηση της τοπικής κουλτούρας. Επίσης τα παραδοσιακά τρόφιμα ταυτίζονται με τα τοπικά και τα χειροποίητα τρόφιμα, τα οποία διαθέτουν συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά, τον τόπο παραγωγής και τεχνογνωσία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βασιζόμενη στην τάση των καταναλωτών και σε συνδυασμό με τις ανησυχίες των παραγωγών σχετικά με τον κίνδυνο εξαφάνισης των αυθεντικών, παραδοσιακών προϊόντων του κάθε κράτους μέλους με την πάροδο των ετών, σχεδίασε το 1992 την ‘’πολιτική ποιότητας’’ (Κανονισμός 2081/92, ο οποίος στην πορεία αντικαταστάθηκε από τον Κανονισμό 510/2006) με την δημιουργία τριών συστημάτων προστασίας ονομασιών που είναι οι εξής:
Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ)
Ως «Ονομασία Προέλευσης» θεωρείται το όνομα μιας περιοχής, ενός συγκεκριμένου τόπου ή σε ιδιαίτερες περιστάσεις μιας χώρας, το οποίο αναφέρεται στην περιγραφή ενός γεωργικού προϊόντος ή ενός τροφίμου που προέρχεται από αυτήν την περιοχή, το συγκεκριμένο τόπο ή τη χώρα, του οποίου η ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο γεωγραφικό περιβάλλον, που περιλαμβάνει τους φυσικούς και ανθρώπινους παράγοντες και του οποίου η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία λαμβάνουν χώρα στην οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή.
Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ)
Ως «Ονομασία Προέλευσης» θεωρείται το όνομα μιας περιοχής, ενός συγκεκριμένου τόπου ή σε ιδιαίτερες περιστάσεις μιας χώρας, το οποίο αναφέρεται στην περιγραφή ενός γεωργικού προϊόντος ή ενός τροφίμου που προέρχεται από αυτήν την περιοχή, το συγκεκριμένο τόπο ή τη χώρα, του οποίου η ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο γεωγραφικό περιβάλλον, που περιλαμβάνει τους φυσικούς και ανθρώπινους παράγοντες και του οποίου η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία λαμβάνουν χώρα στην οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή.
Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (ΠΓΕ)
Ως «Γεωγραφική Ένδειξη» θεωρείται το όνομα μιας περιοχής, ενός συγκεκριμένου τόπου ή σε ιδιαίτερες περιπτώσεις μιας χώρας, το οποίο χρησιμοποιείται στην περιγραφή ενός γεωργικού προϊόντος ή ενός τροφίμου που κατάγεται από αυτήν την περιοχή, το συγκεκριμένο τόπο ή τη χώρα, του οποίου η συγκεκριμένη ποιότητα, η φήμη ή άλλο χαρακτηριστικό μπορούν να αποδοθούν στη γεωγραφική αυτή καταγωγή και του οποίου η παραγωγή ή/και μεταποίηση ή/και η επεξεργασία πραγματοποιούνται στην οριοθετημένη περιοχή. Η χώρα μας συγκεκριμένα έχει κατοχυρώσει 61 Προστατευόμενες Ονομασίες Προέλευσης.
Ειδικά Παραδοσιακά Ιδιότυπα Προϊόντα.
Το «Παραδοσιακό Ιδιότυπο Προϊόν» είναι γεωργικό προϊόν ή τρόφιμο που διαθέτει εγγενή χαρακτηριστικά που το διακρίνουν σαφώς από άλλα παρεμφερή της ίδιας κατηγορίας και έχει αποδεδειγμένα χρησιμοποιηθεί στην Κοινοτική αγορά για περίοδο που καταδεικνύει μετάδοση μεταξύ γενεών. Τα ιδιότυπα χαρακτηριστικά που διαθέτει το προϊόν αυτό μπορεί να αφορούν τα φυσικά, τα χημικά μικροβιολογικά ή οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του ή ακόμη τη μέθοδο ή τις συνθήκες παραγωγής του. Ο παραδοσιακός χαρακτήρας του συνίσταται στη χρησιμοποίηση πρώτων υλών, στην σύσταση, τον τρόπο παραγωγής ή και μεταποίησης του. Πέραν των παραπάνω για να καταχωριστεί ένα όνομα στο μητρώο, θα πρέπει το όνομα να είναι ιδιότυπο ή να εκφράζει τον ιδιότυπο χαρακτήρα του προϊόντος.
Από 1.6.2006 για τη χώρα μας ο Οργανισμός Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων (ΟΠΕΓΕΠ), που φέρει το διακριτικό τίτλο AGROCERT, είναι αρμόδιος για την έγκριση των υποβαλλόμενων από τις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις αιτημάτων ένταξης στο σύστημα ελέγχου, την πραγματοποίηση ελέγχων σε συνεργασία με τις Δ/νσεις Αγροτικής Ανάπτυξης των Ν.Α., τη διασφάλιση της τήρησης των προδιαγραφών, την πιστοποίηση των εν λόγω προϊόντων και την τήρηση Μητρώου Εγκεκριμένων επιχειρήσεων και Μητρώου δικαιούχων χρήσης των ενδείξεων ΠΟΠ και ΠΓΕ. Πολλά ελληνικά παραδοσιακά τρόφιμα έχουν αναγνωριστεί από τον κοινοτικό κανονισμό προβάλλοντας με αυτό τον τρόπο τη σχέση διατροφής και υγείας και την ανάδειξη της αξίας τους. Με βάση τα στοιχεία της έρευνας ΕΠΙΚ (Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Ιατρικής και Κοινωνίας) που ξεκίνησε στην Ελλάδα το 1994 και πραγματοποιήθηκε σε 10 Ευρωπαϊκές χώρες με διαχρονική παρακολούθηση συμμετεχόντων επί σχεδόν μια 15ετία, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η συμμόρφωση στην παραδοσιακή διατροφή προφυλάσσει από καρδιαγγειακά νοσήματα και σχετίζεται με την μείωση του κινδύνου ανάπτυξης του καρκίνου του μαστού στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση.
Συγκεκριμένα για την περιοχή της Μεσσηνίας, το κλίμα και το έδαφος της θεωρούνται χαρακτηριστικά και ευνοούν την καλλιέργεια της ελιάς και την παραγωγή του ελαιόλαδου. Το ελαιόλαδο συγκεκριμένα κατατάσσεται στην κατηγορία του εξαιρετικά παρθένου ελαιόλαδου με ιδιαίτερες οργανοληπτικές ιδιότητες και διατροφική αξία. Στην ελιά και στο παραγόμενο ελαιόλαδο της περιοχής της Μεσσηνίας δόθηκε η Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ Ελαιόλαδο Καλαμάτας, 379567 / 20-08-1993 , ΦΔΚ 821/7-10-93 και ΠΟΠ Ελιά Καλαμάτας, 440304 / 11-11-1993 (ΦΔΚ 871/26-11-93)).
Η Μεσσηνία επίσης φημίζεται και για την παραγωγή τοπικών κρασιών. Το σχετικά χαμηλό υψόμετρο, το εύφορο έδαφος, το γλυκό κλίμα, η μεγάλη ηλιοφάνεια και οι ξηροθερμικές συνθήκες που επικρατούν κατά την περίοδο της ωρίμανσης των σταφυλιών έχουν καθορίσει και τις ποικιλίες του αμπελώνα της Μεσσηνίας. Από τις ελληνικές ποικιλίες προτιμήθηκαν ο Ροδίτης, το Φιλέρι, το Ασύρτικο, το Φωκιανό και η Μαντηλαριά. Οι αμπελουργοί όμως έστρεψαν την προσοχή τους στα ξενικά σταφύλια όπως το Chardonnay, Ugniblanc, Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc, Grenacherouge, Merlot, Carignan, τα οποία καλύπτουν το μεγαλύτερο τμήμα των αμπελώνων. Τα παραγόμενα κρασιά έχουν ένδειξη Τοπικών Οίνων Μεσσηνίας, Πυλίας και Τριφυλίας (ΠΓΕ).
Ένα ακόμη παραδοσιακό προϊόν της Μεσσηνίας στο οποίο έχει δοθεί η Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης είναι το τυρί Σφέλα (Σφέλα ΠΟΠ 313056/17-01-1994 (ΦΕΚ 25/18-01-94). Είναι ημίσκληρο τυρί άλμης που παράγεται παραδοσιακά από γάλα πρόβειο, γίδινο ή μίγματα αυτών. Γενικότερα όμως η περιοχή της Μεσσηνίας εμφανίζει έντονη παραγωγική δραστηριότητα σε αρκετά τρόφιμα και προϊόντα όπως τα κηπευτικά και τα εσπεριδοειδή, τα σύκα και οι σταφίδες καθώς και άλλα αγροτικά προϊόντα στα οποία στηρίζεται η οικονομία της.
Για την παραγωγή των παραδοσιακών Μεσσηνιακών τροφίμων χρησιμοποιούνται προϊόντα τοπικής παραγωγής. Η καλλιέργειά των προϊόντων αυτών συμβάλλει στην δημιουργία ενός βιώσιμου περιβάλλοντος και στην απασχόληση του τοπικού ανθρώπινου δυναμικού, αλλά και στην αναβάθμιση των τοπικών οικονομιών. Τα ‘’μυστικά’’ της παραγωγή των παραδοσιακών Μεσσηνιακών τροφίμων διατήρησαν επί χρόνια τοπικές γυναικείες κοινωνίες, ενώ την παραγωγή τους έχουν αναλάβει σε μεγάλο βαθμό γυναικείοι συνεταιρισμοί. Η νομοθέτηση και τυποποίηση της παραγωγής των παραδοσιακών Μεσσηνιακών προϊόντων είναι αναγκαία, έτσι ώστε να προστατευτούν τα προϊόντα, οι παραγωγοί και οι καταναλωτές. Επίσης επειδή μερικά από τα προϊόντα αυτά απειλούνται υπό εξαφάνιση στο άμεσο μέλλον λόγω της αλλαγής στον τρόπο ζωής των Ελλήνων και ανάλογα των Μεσσήνιων, υπάρχει μεγάλη ανάγκη για μελέτη και προώθηση των παραδοσιακών Μεσσηνιακών προϊόντων, με στόχο την διατήρηση των σημαντικών αυτών λαογραφικών στοιχείων και του πολιτισμού της Μεσσηνίας και κατ΄επέκταση τον εμπλουτισμό και την προαγωγή της σωστής διατροφής στον ελλαδικό χώρο, αλλά και πέραν αυτού.
Το «Παραδοσιακό Ιδιότυπο Προϊόν» είναι γεωργικό προϊόν ή τρόφιμο που διαθέτει εγγενή χαρακτηριστικά που το διακρίνουν σαφώς από άλλα παρεμφερή της ίδιας κατηγορίας και έχει αποδεδειγμένα χρησιμοποιηθεί στην Κοινοτική αγορά για περίοδο που καταδεικνύει μετάδοση μεταξύ γενεών. Τα ιδιότυπα χαρακτηριστικά που διαθέτει το προϊόν αυτό μπορεί να αφορούν τα φυσικά, τα χημικά μικροβιολογικά ή οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του ή ακόμη τη μέθοδο ή τις συνθήκες παραγωγής του. Ο παραδοσιακός χαρακτήρας του συνίσταται στη χρησιμοποίηση πρώτων υλών, στην σύσταση, τον τρόπο παραγωγής ή και μεταποίησης του. Πέραν των παραπάνω για να καταχωριστεί ένα όνομα στο μητρώο, θα πρέπει το όνομα να είναι ιδιότυπο ή να εκφράζει τον ιδιότυπο χαρακτήρα του προϊόντος.
Από 1.6.2006 για τη χώρα μας ο Οργανισμός Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων (ΟΠΕΓΕΠ), που φέρει το διακριτικό τίτλο AGROCERT, είναι αρμόδιος για την έγκριση των υποβαλλόμενων από τις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις αιτημάτων ένταξης στο σύστημα ελέγχου, την πραγματοποίηση ελέγχων σε συνεργασία με τις Δ/νσεις Αγροτικής Ανάπτυξης των Ν.Α., τη διασφάλιση της τήρησης των προδιαγραφών, την πιστοποίηση των εν λόγω προϊόντων και την τήρηση Μητρώου Εγκεκριμένων επιχειρήσεων και Μητρώου δικαιούχων χρήσης των ενδείξεων ΠΟΠ και ΠΓΕ. Πολλά ελληνικά παραδοσιακά τρόφιμα έχουν αναγνωριστεί από τον κοινοτικό κανονισμό προβάλλοντας με αυτό τον τρόπο τη σχέση διατροφής και υγείας και την ανάδειξη της αξίας τους. Με βάση τα στοιχεία της έρευνας ΕΠΙΚ (Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Ιατρικής και Κοινωνίας) που ξεκίνησε στην Ελλάδα το 1994 και πραγματοποιήθηκε σε 10 Ευρωπαϊκές χώρες με διαχρονική παρακολούθηση συμμετεχόντων επί σχεδόν μια 15ετία, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η συμμόρφωση στην παραδοσιακή διατροφή προφυλάσσει από καρδιαγγειακά νοσήματα και σχετίζεται με την μείωση του κινδύνου ανάπτυξης του καρκίνου του μαστού στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση.
Συγκεκριμένα για την περιοχή της Μεσσηνίας, το κλίμα και το έδαφος της θεωρούνται χαρακτηριστικά και ευνοούν την καλλιέργεια της ελιάς και την παραγωγή του ελαιόλαδου. Το ελαιόλαδο συγκεκριμένα κατατάσσεται στην κατηγορία του εξαιρετικά παρθένου ελαιόλαδου με ιδιαίτερες οργανοληπτικές ιδιότητες και διατροφική αξία. Στην ελιά και στο παραγόμενο ελαιόλαδο της περιοχής της Μεσσηνίας δόθηκε η Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ Ελαιόλαδο Καλαμάτας, 379567 / 20-08-1993 , ΦΔΚ 821/7-10-93 και ΠΟΠ Ελιά Καλαμάτας, 440304 / 11-11-1993 (ΦΔΚ 871/26-11-93)).
Η Μεσσηνία επίσης φημίζεται και για την παραγωγή τοπικών κρασιών. Το σχετικά χαμηλό υψόμετρο, το εύφορο έδαφος, το γλυκό κλίμα, η μεγάλη ηλιοφάνεια και οι ξηροθερμικές συνθήκες που επικρατούν κατά την περίοδο της ωρίμανσης των σταφυλιών έχουν καθορίσει και τις ποικιλίες του αμπελώνα της Μεσσηνίας. Από τις ελληνικές ποικιλίες προτιμήθηκαν ο Ροδίτης, το Φιλέρι, το Ασύρτικο, το Φωκιανό και η Μαντηλαριά. Οι αμπελουργοί όμως έστρεψαν την προσοχή τους στα ξενικά σταφύλια όπως το Chardonnay, Ugniblanc, Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc, Grenacherouge, Merlot, Carignan, τα οποία καλύπτουν το μεγαλύτερο τμήμα των αμπελώνων. Τα παραγόμενα κρασιά έχουν ένδειξη Τοπικών Οίνων Μεσσηνίας, Πυλίας και Τριφυλίας (ΠΓΕ).
Ένα ακόμη παραδοσιακό προϊόν της Μεσσηνίας στο οποίο έχει δοθεί η Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης είναι το τυρί Σφέλα (Σφέλα ΠΟΠ 313056/17-01-1994 (ΦΕΚ 25/18-01-94). Είναι ημίσκληρο τυρί άλμης που παράγεται παραδοσιακά από γάλα πρόβειο, γίδινο ή μίγματα αυτών. Γενικότερα όμως η περιοχή της Μεσσηνίας εμφανίζει έντονη παραγωγική δραστηριότητα σε αρκετά τρόφιμα και προϊόντα όπως τα κηπευτικά και τα εσπεριδοειδή, τα σύκα και οι σταφίδες καθώς και άλλα αγροτικά προϊόντα στα οποία στηρίζεται η οικονομία της.
Για την παραγωγή των παραδοσιακών Μεσσηνιακών τροφίμων χρησιμοποιούνται προϊόντα τοπικής παραγωγής. Η καλλιέργειά των προϊόντων αυτών συμβάλλει στην δημιουργία ενός βιώσιμου περιβάλλοντος και στην απασχόληση του τοπικού ανθρώπινου δυναμικού, αλλά και στην αναβάθμιση των τοπικών οικονομιών. Τα ‘’μυστικά’’ της παραγωγή των παραδοσιακών Μεσσηνιακών τροφίμων διατήρησαν επί χρόνια τοπικές γυναικείες κοινωνίες, ενώ την παραγωγή τους έχουν αναλάβει σε μεγάλο βαθμό γυναικείοι συνεταιρισμοί. Η νομοθέτηση και τυποποίηση της παραγωγής των παραδοσιακών Μεσσηνιακών προϊόντων είναι αναγκαία, έτσι ώστε να προστατευτούν τα προϊόντα, οι παραγωγοί και οι καταναλωτές. Επίσης επειδή μερικά από τα προϊόντα αυτά απειλούνται υπό εξαφάνιση στο άμεσο μέλλον λόγω της αλλαγής στον τρόπο ζωής των Ελλήνων και ανάλογα των Μεσσήνιων, υπάρχει μεγάλη ανάγκη για μελέτη και προώθηση των παραδοσιακών Μεσσηνιακών προϊόντων, με στόχο την διατήρηση των σημαντικών αυτών λαογραφικών στοιχείων και του πολιτισμού της Μεσσηνίας και κατ΄επέκταση τον εμπλουτισμό και την προαγωγή της σωστής διατροφής στον ελλαδικό χώρο, αλλά και πέραν αυτού.
Βιβλιογραφία
- Σημοπούλου, Α, ‘’Η παραδοσιακή ελληνική διατροφή. Πόσο τη γνωρίζουμε και πόσο μας οφελεί;’’ 1οΔιήμερο Διεθνές Συνέδριο τροφίμων και διατροφής του ιδρύματος Αριστείδης Δασκαλόπουλος, (31/10-01/11/2006), σελ. 1.
- Τριχοπούλου, Α, ‘’Μεσογειακή διατροφή, παραδοσιακά μεσογειακά τρόφιμα και υγεία’’, Ελληνική επιθεώρηση διαιτολογίας – διατροφής, τεύχος 1 (1), (2010), σ.σ. 13-15.
- Μελιμπασάκη Σ., ‘’Ο ρόλος της γυναίκας στη διατήρηση των παραδοσιακών τροφίμων’’, ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε Απρίλιος-Ιούνιος, Αθήνα, τευχ.28, (2007), σ.σ. 12-15.
- Νάσκα Α.κ.α., ‘’Διατροφικές έρευνες. Αντικείμενο, μεθοδολογία και εφαρμογή τους στον Ελληνικό πληθυσμό’’. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, τόμος 20ο, Τεύχος 2ο, (2003), σ.σ. 142-171.
Πηγές από το διαδίκτυο
- Υπουργεία Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (2013)‘’Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ)- Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (ΠΓΕ)-Ιδιότυπο Παραδοσιακό Προϊόν (ΙΠΠ)’’, Προσπ. 19 Φεβρουαρίου, 2013 από http://www.minagric.gr/index.php/el/for-farmer/2012-02-02-07-52-07.html
- Μπατζελή Κ., (2010), ‘’Προϊόντα Ελληνικής γης. Προϊόντα μεσογειακής διατροφής στην Ελλάδα και στον κόσμο. Στρατηγική προώθησης’’, Προσπ. 19 Φεβρουαρίου, 2013 από http://www.minagric.gr/greek/press/2010/06/greek230610a.shtml
- Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (2009),‘’Η πλειονότητα των καταναλωτών αγοράζει παραδοσιακά τρόφιμα και ποτά’’, έρευνα Α.Π.Θ., Προσπ. 19 Φεβρουαρίου, 2013 από:http://invenio.lib.auth.gr/record/123129/files/ZARGLI.pdf?version=1